Жөтел орналасқан орнына, жынысына және жасына қарамастан Жерді мекендеушілердің әрқайсысына мәлім. Бұл симптом, бәлкім, ең жиі кездесетін және сонымен қатар алуан түрлі симптомдардың бірі болуы мүмкін. Ол, қарапайым рефлекторлық болуы ықтимал, мысалы, адам тыныс жолдарына түскен ылғалдан құтылмақшы болған кезде, сонымен қатар аллергиялық, жұқпалы немесе психогенды тұрғыда болуы мүмкін. Ал кейде дәрілік заттардың жағымсыз әсерінің көрінісі болар. Мұның барлығы жөтел туралы.
Оның туындау механизмі көбінесе мынадай – кеуде қуысының ішкі жағынан және тіпті көкетте қабықша тәрізді жайыла төселген, көмейде, алқымда, өкпеқапта жасырынып алынған шағын рецепторлардың тітіркенуі. Олар миға туындаған мәселе туралы өз дабылдарын жолдайды және сол кезде адам жөтеледі. Айтпақшы, кейбір мәліметтер бойынша жөтел кезіндегі ауа ағынының жылдамдығы ауадағы дыбыс жылдамдығына жетердей болады. Айтпақшы, кейбір мәліметтер бойынша жөтелде ауа ағынының жылдамдығы ауадағы дыбыс жылдамдығына жетуі мүмкін.
Бірден айта кетейік – өте алуан түрлі. Оның дыбыс ырғағын және сипаттамаларын дәрігерлер өте жақсы сипаттай алады. Ал біздің еститініміз, көбінесе:
«Құрғақ» және «ылғал» жөтелдің айырмашылығы тек: шырыш бөліне ме бөлінбей ме сонда ғана.
Жалпы, бұл болжамдары бойынша біркелкі емес белгі. Ол мысалы, салыстырмалы түрде алғанда фарингит сияқты ауыр емес сырқаттармен бірге жүреді, бірақ сонымен қатар төменірек орналасқан тұстағы ауыр мәселелер туралы хабар беруі де мүмкін. Ал мұндай жағдайлар әдетте, ауруханаға жатқызуды талап етеді. Сондықтан бұған селқос қарауға болмайды.
Бірақ алуан түрлі, тіпті көбінесе түсініксіз болса-дағы жөтел – біздің досымыз. Себебі бұл ағзаның қорғаныс реакциясы. Дене мәселе жөнінде хабар бергісі келетіндей, жөтелдің көмегі арқылы тыныс жолдарынан бөгде нәрселер мен заттарды алып тастауға тырысады. Ағза мүмкіндігінше тезірек тынысты қалпына келтіріп, өзінің әр жасушасын оттегімен қамтамасыздандырғысы келеді. Сондықтан жөтелді басқара білу және оны дұрыс емдеу, денсаулық және тыныш өмір үшін өте қажет нәрсе.
Ересек шақта балалық шақта мүмкін бола бермейтін патологиялар кездеседі. Мысалы, көбіне ересектерде - темекі шегуден туындайтын созылмалы обструктивті бронхит. Темекі құрамында кездесетін заттар кеңірдек шырыш қабығының созылмалы қабынуын туындатады, бұл нәтижесінде қабықтардың қабатталуына және тарылуына алып келеді. ӨАСА нәтижесі болып демалу жеткіліксіздігі және күрделі жүрек патологиялары келеді.
Бірақ қалай болғанда да жөтелдің жиілілік салдары бойынша алғашқы орындардың бірінде тұрған инфекциялар – вирустық немесе бактериалды [2].
Тек содан кейінгі тізіміндегі себептер:
Бұл себептерді іздестіруді маманға ұсыну жақсы. Ол талдаулар, аспаптық зерттеулер тағайындап, дер кезінде: не болғанын және мәселені қалай шешуге болатынын анықтайды.
Бірақ егер бір нәрсе алаңдатқан жағдайда емді созуға болмайтын және әр адамға білу шарт өте кең тараған және бір сырқат түрі бар. Бұл – өкпе туберкулезі. Сізді мына нәрселер мазалауы тиіс:
Егер жоғарыда көрсетілгендер сізді мазалайтын болса, онда тезірек дәрігерге қаралыңыз.
Сондай-ақ, созылмалы өнімді жөтел темекі шегуден болуы мүмкін. Анығырақ айтқанда, соның салдарынан болатын созылмалы бронхит. Темекі шегушілердің жергілікті шырышты иммунитетіне нұқсан келедіктен, басқаларға қарағанда инфекцияларға, оның ішінде ЖРВИ [1] көбірек шалдығады. Қалыпты болған жағдайда шырышты қабық инфекция жолында мықты «қамал» болса, ұзақ мерзімде темекі шегетін адамның бұл «қамалында» ойықтар пайда болып, оларға вирустар сіңеді. Сондықтан, егер сіз: темекі шегуді тоқтату туралы ұзақ ойланған болсаңыз, онда уақыт келген сияқты! Кейінге қалдырмаңыз.
Адамда жөтел рефлексі туа біткен және шартсыз. Бірақ нәресте жөтеле бастаса ата-аналарға оған назар аударуды есте сақтау керек. Себептері келесілер болуы мүмкін:
Диагностика жасау үшін дәрігермен кеңесу қажет. Себебі соңында симптомды емес, сырқаттың өзін емдеу қажет. Әсіресе, кішкене жастағы балаларда емді уақытылы және дұрыс бастау маңызды және тек дәрігер ғана зерттеу жасап, емнің тиімді жолын таңдай біледі. Бұл жазылуды жеделдетеді.
Балалардың респираторлық жүйесінің даму ерекшеліктері бар, олар туралы ата-ана білуі шарт.
Мұның барлығы баланың тыныс алу жолдары мәселелерін алуан түрлі етіп, басқаша күтімді қажет етеді.
Нәресте бала жиналып қалған қақырықтан үнемі дұрыс арыла алмауы мүмкін. Сондықтан, кейбір жағдайларда дәрігерлер дренажды массаж тағайындайды. Баланың басы жамбас деңгейінен сәл төмен орналасқан қалпында арқадан жайлап қағу бронхтан және одан жоғары бөлімдерден шырыштың шығуын жақсартады. Мұндай массаж температура болмаған жағдайда және педиатр дұрыс жүргізу техникасын көрсеткен және көмектің осындай әдісін мақұлдаған жағдайда ғана рұқсат етіледі.
Шырыш, егер ол жабысқақ болмаса тиімді бөлінетін болады. Оны сұйылту үшін суық тиген жағдайда және ЖРВИ кезінде сұйықтықты молынан ішіңіз, әсіресе қызба кезінде. Су немесе жылылау тәтті емес морстар, компоттар ішкен дұрыс. Кей жағдайларда педиатр нәрестеге қақырықтың қасиеттерін жақсартуға әсер ететін, арнайы сироптар жазып беруі мүмкін. Баланың өзін-өзі жақсы сезінуін жеңілдету үшін көптеген қарапайым әдістер бар. Олар туралы шамалыдан кейін айтамыз.
Нәрестелерде ларингиттердің дамитындығы естеріңізде болсын. Бұл несімен қауіпті? Себебі ол өңеш пен қыспақтың ісінуіне алып келуі мүмкін. Бұл жағдайда өкпеге өтетін ауа қабынған және ісінген өңештің тіндерімен тым тез шектеледі. Сондықтан, балада құрғақ, үрген сияқты, ысқырық жөтел естілсе, әсіресе, ол түнде орын алса, жағдайды бағалай алу үшін медициналық көмекке жүгінген ең дұрысы болады.
Аллергиялық реакциялар да, жеңіл жөтел, сонымен қатар ұзақ болатын бронхтың даурықпа кедергі белгілері бар, яғни бронхтың тарылуы сияқты ұзақ болатын ұстамалы белгілермен қатар жүруі мүмкін.
Бронхтың даурықпа кедергілері туралы белгі беруі мүмкін қызыл жалаушалар:
Мұндай бронх демікпесі кезінде болады. Егер нәресте аллергияға бейім болса, олардың қауіпті симптомдары туралы ұмытпаңыз, себебі аллергиясы бар адамдағы бронхтың даурықпа кедергілері кез келген сәтте болуы, және күтпеген жағдайларға алып келуі мүмкін.
Нәрестелерде болатын тағы бір респираторлық бұзушылықтардың бірі - тыныс жолдарындағы бөгде заттар. Балалар әлеммен барлық сезім органдары арқылы танысады, дәмдерді, пішіндерді, түстерді, иістерді, дыбыстарды, эмоцияларды зерттейді, олардың барлық нәрсені ауыздарына салатындары қалыпты жағдай. Бірақ бала ұсақ заттарды жұтып қоюы мүмкін, ал бұл кейде қайғылы аяқталады. Мұндай жағдайларда баланы тез арада құтқару қажет. Сондықтан ең бастысы – нәрестелерді қараусыз қалдырмаңыздар, ұсақ заттарды қолдарына алуын шектеңіз, нәрестелерге драже кәмпиттерді бермеңіздер, ауыздарына тамақ салып алып жүгіруге, ойнауға рұқсат бермеңіздер, ойыншықтардың алынып тасталатын ұсақ бөлшектері болмауын қадағалаңыз. Осы аз ғана ережелер қайғының алдын алуға мүмкіндік береді.
Жөтел туралы көбірек білсек – онымен күресу жеңіл болады. Сондықтан, келесі мәліметтер сіздерге түрлі жағдайларда өздеріңізді қалай ұстау керектігін білуге көмектеседі, жөтелді түсініп, оларды жеңуге мүмкіндік береді.
*Сурфактант- (ағылшыннан аударғанда— беткі-белсенді зат [1]) — ішек ішіндегі өкпелік альвеолды жабысатын зат. Демалған кезде ұяшықты эпителийлерді жабатын мата сұйықтығының беткі пленкасының азаюы есебінен демалған кезде өкпе қабырғасының түсіп қалуын (жабысуын) болдырмайды.
